Hıfzı Topuz "50 Yılın Dünya Karikatürü (1935-1985)" PDF

1985, Milliyet Sanat Dergisi Eki:

Önsözden
Dünyanın her yerinde insa­nı güldüren ve düşündüren karikatür acaba ilk kez ne zaman ve nerede yaratılmış ve nasıl gelişmiştir? Karikatürün tarihi çok eskilere dayanır. Karikatürün kökünü araştıracak oldunuz mu mağara çağı insanına kadar gidebilirsiniz. Biraz daha üzerinde duracak olursanız, Mısır hiyerogliflerinde, eski Grek ve Roma vazolarında da ne karikatürler bulursunuz.

Kitabın Giriş Sayfasından:
Bugün dünyanın her yerinde insanı güldüren ve düşündüren karikatür, acaba ilk kez ne zaman ve nerede yapılmış ve nasıl gelişmiştir?

Karikatürün tarihi çok eskilere dayanır. Karikatürün kökünü araştıracak oldunuz mu mağara çağı insanına kadar gidebilirsiniz. Biraz daha üzerinde duracak olursanız, Mısır hiyerogliflerinde, eski Grek ve Roma vazolarında
da ne karikatürler bulursunuz. Ama, bunları bir yana bırakıp da gravür sanatının geliştiği ve baskı makineleriyle yazıların ve desenlerin çoğaldığı zamanlara gelecek oldunuzmu durum değişir; karikatürün yavaş yavaş yaygınlaştığını görürsünüz.

Kütüphanelerde bulunan karikatür· lerin en eskisi 1466'da adı bilinmeyen ve yapıtına E.S. imzasını atan bir Alman gravürcüsü tarafından yapılmıştır. O halde bu E.S. karikatürcülerin büyükdedesi, piri sayılır.

Tarih meraklıları karikatürü 18. yüzyılda lngiltere'de başlatıyorlar. Dört büyük sanatçının adıyla karşılaşıyoruz: Hogarth (1697 -1764), Rowlandson (1706-1827), James Gillry (1757-1815) ve Cruikshank (1792-1878). Bu sanatçıların çizgileri hep klasik. Genellikle insanlar konu alınmış. Çizgiler abartılmış. İnsanların davranışları güldürüye konu oluyor. Desenlerde bir yığın ayrıntı var, her şey inceden inceye çalışılmış. Bunlar hiç bugünkü karikatüre benzemiyor ama, ortada güldürüye yol açan abartmalar olduğu için bunlara karikatür diyoruz.

19. yüzyılda Fransa'da bu tür abartma resim yapan, ya da desen çizen büyük sanatçılar çıkıyor. Bunlar da hep
bildiğimiz adlar: Grandville, Gavarni, --Henri Monnier ve Daumier. Garip bir rastlantı bunların dördü de aşağı yukarı aynı yaşlardalar. 1803'1e 1808 arasında doğmuşlar. Bu dört sanatçının en ünlüsü, en başarılısı Daumier elbette.

Bunların yanı sıra Almanya'dan, İsviçre'den ve ltalya'dan da karikatürcü ressamlar çıkmış. Artık bunların ayrıntılarına giremeyeceğiz.

19. yüzyılın ilk yarısında birdenbire karikatüre büyük bir yaygınlık kazandıracak bir olay oluyor. Fransa'da
Charles Philipon adında 26 yaşında bir desinatör-gazeteci 1830'da La Caricature adlı bir dergi çıkartıyor. Bu derginin çıkışı bir dönemin başlangıcı sayılır. Buna "Karikatürün altın çağı" diyelim isterseniz. Az önce adını saydığımız dört büyük sanatçı bu dergide çizmeye başlıyorlar. La Caricature ka·
pışılıyor.

Char1es Philipon bakıyor ki, bu derginin çok okuyucusu var, iki yıl sonra bir karikatür dergisi daha çıkartıyor, ona da Charivari adını veriyor. "Charivari" Fransızca gürültü-patırdı demektir. Bu sözcük Rumca baş ağrısı anlamına gelen "Karebaria"dan gelirmiş. La Caricature'e çizenler Charivari'ye de çiziyorlar ve dergi çok tutuluyor. Ne var ki, hükümet hiç hoşlanmıyor bu güldürü dergilerinden. lmparator Louis Philippe bunları yok etmek için 1835'te çıkarttığı bir yasayla siyasal güldürüyü yasak ediyor. La Caricature dergisi de bunun üzerine yayımına son veriyor. Charlvarl ise siyasal güldürüyü bırakıp sosyal güldürü yolunu seçiyor ve dergi 13 yıl politika dışı karikatür yaparak yayımını sürdürüyor, sonra 1848'de yasaklar kalkınca yeniden siyasal karikatüre dönüyor.

işte ilk karikatür dergilerinin çıkışının öyküsü bu.