José Saramago – Ədəbiyyatın Sərhədsiz Səsi

"İnsan kor doğulmur, tədricən korlaşırıq." – José Saramago

Portuqaliyanın balaca kəndində doğulmuş bir oğlanın adını dünyaya tanıdacağını kim düşünərdi? Həm də o dövrdə, kitablar bahalı, oxumaqsa əsl imtiyaz sayıldığı bir vaxtda… José Saramago, sadə bir kəndli ailəsində dünyaya gəldi, kitablarla gec tanış oldu, amma bir dəfə əlinə aldımı, buraxmadı.

Yazıçı Olmaq Üçün Səbr Lazımdır

Saramago ilk kitabını 25 yaşında yazdı—amma o qədər diqqətsiz qarşılandı ki, növbəti kitabını nəşr etdirmək üçün düz 19 il gözlədi. Bəlkə də başqa biri olsa, buraxıb gedərdi. Amma Saramago üçün yazmaq nəfəs almaq kimi idi.

Onun ədəbiyyat dünyasına gəlişi gecikmiş olsa da, bir dəfə sözə hakim kəsiləndə dayanmadan yazdı. "Baltasar və Blimunda", "İsanın İncili", "Korluq", "Görmə", "Sətəlcəm Yolu"… Bu romanlar sadəcə hekayə danışmır—onlar bizi sarsıdır, sınağa çəkir, yeni düşüncə qapıları açır.

Onun Üslubu – Qaydasız Qayda

Saramagonun yazı tərzi qeyri-adidir. Cümlələri uzundur, nöqtələri azdır, dialoqları da heç kəsin gözləmədiyi kimi yazır. Bəzən bir abzasda bir neçə insanın danışdığını ayırd etmək çətin olur. Amma bu üslub təsadüfi deyil—o, oxucunu mətnin içində boğmaq deyil, axına buraxmaq istəyirdi.

"Nöqtələr və vergüllər qandaldır." – deyirdi Saramago.

Oxucunun beynində səslər dolaşır, sanki qəhrəmanlar bir-biri ilə yanaşı oturub danışır. Bu üslubu ya sevəcəksən, ya da əsəbiləşib kitabı bağlayacaqsan. Amma unutma—bir dəfə alışsan, başqa cür oxuya bilməyəcəksən.

Mübahisəli Fikir Adamı

Saramago həmişə cəmiyyətin, dinin və siyasətin sərt tənqidçisi oldu. "İsanın İncili" romanında İsanın insan tərəfini göstərdiyi üçün Portuqaliyada qadağan edildi. O qədər təzyiq gördü ki, ölkəsini tərk edib Kanar adalarına köçdü.

"Əgər insanlar kitablarımı oxuyub razı qalırlarsa, deməli, yaxşı yazmamışam." – José Saramago

O, oxucusunun rahat olmasını istəmirdi. Onun kitabları qıcıqlandırır, düşündürür, narahat edir.

Əbədi Korluq və Görmək

Onun ən məşhur əsərlərindən biri, "Korluq", dünyada əxlaqın necə yox olduğunu, sistemin necə çökdüyünü göstərən bir şah əsərdir. İnsanlar gözlərini açır, amma yenə də kor qalır. Çünki Saramago deyirdi:

"Ən pis korluq, görmək istəməməkdir."

2008-ci ildə "Görmə" adlı davam kitabını yazdı. İlk kitabda insanlar kor olurdu, ikincisində isə artıq hər şeyi görməyə başlayırdılar. Bəs sistem həqiqəti görən insanlara nə edirdi? Cavab yenə sərt idi.

Nobel və Son Sözlər

1998-ci ildə Nobel Ədəbiyyat Mükafatını qazandı. O an özünü sübut etdiyini düşündü, amma yenə də yazmağa davam etdi. Ömrünün son günlərinə qədər ədəbiyyat onun üçün mübarizə vasitəsi oldu.

"Dünyanı dəyişə bilmərəm, amma insanların dünyaya baxışını dəyişə bilərəm." – José Saramago

2010-cu ildə dünyasını dəyişəndə təkcə Portuqaliya deyil, bütün dünya bir böyük səsini itirdi. Amma onun kitabları hələ də insanları oyandırır, sarsıdır və düşündürür.