Dünyanın Ən Çox Oxunan Kitabları

Hansı kitabın dünyada ən çox oxunduğ haqda heç maraqlandınız? Bu sualın cavabı düşündüyünüzdən çox daha mürəkkəbdir. Çünki bir kitabın "ən çox oxunan" olması üçün təkcə satış rəqəmlərinə baxmaq kifayət deyil. Əsas məsələ budur: kitab satılmaqla oxunmaq eyni şeydir?

Satış, Yayılma, yoxsa Oxuma?

Bu mövzunu araşdırarkən qarşılaşdığımız ilk problem "satış" ilə "oxuma" arasındakı fərqdir. Müasir kitabların satış rəqəmləri həqiqətən etibarlıdır - hər satış qeyd olunur, izlənilir. Amma işin içinə dini kitablar, siyasi mətnlər girəndə ortaya milyonlarla pulsuz yayılan, məcburi tutulan kitablar çıxır. Bu kitabların "oxunma" rəqəmləri milyardlarla ifadə olunur, amma həqiqətən oxunub-oxunmaması qeyri-müəyyəndir.

Məsələn, bir otel şirkəti min dənə İncil alsaa, bu min satış deməkdir, amma neçə nəfərin həqiqətən oxuduğunu bilə bilmərik. Digər tərəfdən Don Kişot kimi klassiklər əsrlərdir daim alınır, kitabxanalardan götürülür və məktəb kurikulumlarında oxudulmağa davam edir.

Milyardlıq Nəhənglər: Müqəddəs və Siyasi Mətnlər

İncil: Mübahisəsiz Yayılma Lideri

İncil bütün zamanların ən çox yayılan kitabıdır. Təxminlərə görə dünyada 5-7 milyar nüsxə basılıb və yayılıb. Bu rəqəm kitab satışlarından gəlmir təbii ki. Gideon Beynəlxalq, Xristian Yardım Nazirlikləri kimi təşkilatlar otellərə, xəstəxanalara, məktəblərə, hərbi hissələrə pulsuz İncil payır.

Tərcümə məsələsində də İncil rəqibsizdir. Wycliffe İncil Tərcüməçiləri kimi qruplar dünyadakı 7.396 yaşayan dildən minlərcəsinə İncili tərcümə etmək üçün çalışır. Amma burada vacib bir təfərrüat var: Sahib olmaqla oxumaq arasında böyük fərq var. Xüsusilə varlı ölkələrdə aparılan tədqiqatlar göstərir ki, milyonlarla İncil "tozlu rəflərdə" gözləyir.

Sədr Maonun Sözləri: Məcburi Oxuma

Dünyəvi mətnlər arasında müqəddəs kitablarla rəqabət edə bilən yeganə əsər "Kiçik Qırmızı Kitab" olaraq tanınan Sədr Maonun Sözləridir. 800 milyondan 6.5 milyarda qədər dəyişən basım rəqəmləri var.

Bu astronomik rəqəmlərin sirri Çin Mədəniyyət İnqilabı (1966-1969) dövründə kitabın məcburi edilməsidir. Çin vətəndaşları və hərbi heyət üçün daşıması vacib olan mətn idi. Amma 1979-da Çin Kommunist Partiyası kitabı "Mao Zedunq Düşüncəsinin təhrifi" olaraq qiymətləndirərək dövriyyədən çıxartdı. O vaxtdan bəri nostalji əsər və kolleksiyaçılar üçün qiymətli parça halına gəldi.

Dünyəvi Ədəbiyyatın Padşahları: Kommersiya Klassikləri

Dini və siyasi mətnləri bir tərəfə qoyub təkcə kommersiya satış rəqəmlərinə baxdıqda, sıralama tamamilə dəyişir. Bu kateqoriyada uzun ömür, akademik qəbul və universal mövzular belirləyicidir.

Don Kişot: Mübahisəsiz Roman Çempionu

Bütün zamanların ən çox satan dünyəvi tək cild əsəri Miguel de Servantesin Don Kişotudur - 500 milyonun üzərində satış. Bu rəqəm ikinci sıradakı romanın demək olar ki iki katıdır.

Don Kişotun bu uğurunun arxasında "ilk müasir roman" olma xüsusiyyəti durur. 1605-1615-ci illərdən bəri basılır və dörd əsr boyunca dünya universitetlərinin kurikulumlarında oxudulmağa davam edir. 700-dən artıq edisiyası var və bütün böyük dillərə tərcümə olunub. Şekspir İngilis dilini necə formalaşdırdısa, Don Kişot da İspan dilini elə formalaşdırıb.

Digər klassiklər də oxşar yol keçib:

• İki Şəhərin Hekayəsi (Çarlz Dikkens): 200 milyonun üzərində satış
• Kiçik Şahzadə (Antuan de Sent-Ekzyuperi): 140-200 milyon arasında satış
• Kimyagər (Paulo Koelyo): 150 milyon satış (1988-dən bəri)
• Harri Potter və Fəlsəfə Daşı: 120 milyon satış (1997-dən bəri)

Burada diqqət çəkən məqam budur: Ən çox satan ilk iki kitab əsrlikdir. Bu da göstərir ki, əsl "bestseller" olmaq üçün zamana ehtiyac var.

Müasir Dövrün Serial Hakimiyyəti

Bugünkü nəşriyyatçılığın strategiyası fərqlidir. Tək kitab əvəzinə serial düzəldərək eyni oxucuya dəfələrlə satış həyata keçirirlər.

Harri Potter Fenomeni

Harri Potter seriyası müasir nəşriyyatçılığın ən böyük uğurudur. Yeddi əsas kitabdan ibarət serial ümumilikdə 450-600 milyon nüsxə satılıb. Bu rəqəm iki onillikdə əldə olunub - Don Kişotun dörd əsrlik yığımı düşünüləndə inanılmaz sürətdir.

Serialın bu uğurunda film uyğunlaşmaları, kommersiya məhsulları və mədəni fenomen halına gəlməsinin böyük rolu var. Hər sadiq oxucu yeddi kitabı da alsa, bu yeddi ayrı "satış" olaraq qeydiyyata alınır, amma əslində tək oxucu deməkdir.

Digər böyük seriallar:

• Goosebumps (R.L. Stine): 300-350 milyon
• Perri Meyson (Erl Stenli Qardner): 300 milyon
• Üzüklərin Ağası (C.R.R. Tolkin): 150 milyon (Hobbit ilə birlikdə 250 milyon)

Qalıcı Populyarlığın Sirləri

Dünyada ən çox oxunan kitablar siyahısına girməyin bir neçə ümumi düsturu var:

Universal Mövzular: İman və əxlaq (İncil), sevgi və itki (Kiçik Şahzadə), şərə qarşı mübarizə (Üzüklərin Ağası), idealist axtarışlar (Don Kişot) kimi bütün mədəniyyətləri aşan mövzular.

Oxunabilirlik: Ən uğurlu yazıçılar, Çarlz Dikkensdən müasir gərginlik yazıçılarına qədər "buraxıla bilməyən" təsvir tərzi seçirlər.

Tərcümə Gücü: İncil demək olar ki, bütün yaşayan dillərə tərcümə olunur. Don Kişot bütün böyük dillərdə 700-dən çox edisiyaya malikdir.

Mədəni İnteqrasiya: Hogwarts ya da Orta Dünya kimi ikinci dünyalar yaradan kitablar film, oyun, akademik iş kimi törəmə əsərlərlə daim yeni nəsillərə çatır.

Nəticə: Tək Bir Cavab Yoxdur

"Dünyanın ən çox oxunan kitabı" sualının tək cavabı yoxdur. Çünki ölçülər fərqlidir:

• Ən çox yayılan: İncil (5-7 milyard)
• Ən çox satan dünyəvi tək cild: Don Kişot (500+ milyon)
• Ən sürətli satış edən müasir serial: Harri Potter (450-600 milyon)

Hər kateqoriya öz dinamikalarına malikdir. Tarixi oxuma adətən institusional məcburiyyətdən irəli gəlir (dini ya da siyasi), müasir oxuma isə rekreasiya seçimindən qaynaqlanır.

Bəlkə də əsl sual bu olmalıdır: Bu kitablar niyə bu qədər insana çatdı? Cavabı da sadədir: İnsan olmanın universal təcrübələrinə toxunduqlarından və nəsillər boyu mənalı qalmağı bacardıqlarından.

Sonda deyə bilərik ki, yaxşı kitabın ömrü yazarının ömründən çox-çox uzundur.