A. E. Affifi "Tasavvuf Külliyatı 41 - Muhyiddini İbnu’l-Arabi'nin Tasavvuf Felsefesi"" PDF

Aşağıdaki sayfalarda Şeyh Muhyiddin ibnu'l-Arabî'nin tasavvuf felsefesinin özetini vermek üzere bir teşebbüste bulunulmuştur. Şurası belirtilebilir ki, Sufilerin ne felsefi sistemleri ne de tespit edilmiş görüşleri vardır; sufîlik aslında eklektik (derleyici) bir konudur. Bence bu, genellikle doğru olmakla beraber, İbnu'l- Ar abi bir istisna teşkil etmektedir. Onun, sisteminin her bölümünde ağırlığını hissettiren belirli bir felsefi vandet-i vücüd (varlığın birliği) görüşü vardır. Aynı zamanda bir de düşüncesinin tamamına hâkim olan ve şekilde kalan bir diyalektik mevcuttur. Böylece esasta ve şekilde ibnu'l-Arabi tipik bir Sufi filozofun vasıflarını haizdir. Sayıca çok olan eserlerinin hiç bir yerinde onun tasavvuf felsefesini, bir bütün olarak, tutarlı ve düzenli bir şekilde ifade edilmiş bulamayız. Belki Fusiisu'l-Hikem'in, onun varlığın birliği (vandet—i vücüd) görüşünün en olgun şeklini özetlediği söylenebilir; fakat ne anlaşılmaz ve düzensiz bir özettir bu! Sisteme benzer bir şeye ulaşmadan önce Fusüs'a ek olarak ibnu'l- Arabi'nin diğer kitaplarını da iyiden iyiye karıştırmak, çözümlemek, terkip etmek ve yersiz veya önemsiz teferruat yığın arasına gelişigüzel serpiştirilmiş ilgili noktaları derlemek gerekmektedir. ibnu'l- Ar abi, muhakkak ki, tam bir vandet-i vücüd felsefesinin bilincindeydi, fakat felsefe eğitiminden geçmediği için onu nasıl ifade edeceğini bilmiyordu. Onun sözde kalan paradoxlarına ve sık sık görülen islâmın naslarını felsefenin ilkeleri ile uzlaştırma çabalarına pek fazla önem verilmediği müddetçe, ona tutarlı bir düşünür denebilir. Onun felsefesini, islamla uzlaştırmak için, mümkün hiç bir yol yoktur. Vandet-i vücüd düşüncelerini ısrarla örttüğü sünni elbise, kasıtlı olarak oraya yerleştirilmiş sahte bir görünüşten ibarettir.
Konunun önem ve değerini, yalnızca tasavvufun gelişimiyle ilgili olarak değil, aynı zamanda Ortaçağ genel düşünce tarihi ile ilgili olarak da olduğundan fazla yüceltmeye gerek yoktur. Prof. E. G. Browne'a göre "hiç bir İslam sufisi, belki Celaluddin Rumi müstesna, Şeyh Muhyiddin'i başkalarını etkilemede, verimlilik ve müphemlikte aşamamıştır. Bununla birlikte, bildiğim kadarıyla, şark (islam) düşüncesinin bu kendine özgü yönüyle ilgilenen gayretli arap bilimleri uzmanlarına (arabist) daha çok ümit veren araştırma alanlarının pek ender bulunmasına rağmen, İbnu'l Arabrnin eserlerinin yeterli bir incelemesi henüz ne Avrupa'da (ne de Doğu'da) yapılmıştır".3 Büyük insan Celâluddin Rilmi'nin bile, Konyalı Sadruddin'in İbnu'l-Arabrnin
Fusüs'u üzerindeki derslerini takip etmek suretiyle bu etkiden payını aldığı kabul edilir. Iraki (öl. 686/ 1287), Câmi (öl. 898/ 1492), Cili (öl. 811/ 1408), Şebisteri (öl. 720/ 1320), İbnu'l-Arabrnin büyük şârihi ve taraftar ı Kâşâni (öl. 730/ 1329) ve daha başka bir çokları görüşleri, ıstılahları ve düşünce tarzları bakımından İbnu'l-Arabi'nin veya öğrencilerinin kitaplarından aldıkları etkilerin açık izlerini taşıyan sufiler arasında sayılırlar. Islâm dünyası dışında İbnu'l-Arabi'nin etkisi Hristiyan filozoflara ve Ortaçağ mistiklerine kadar ulaşmıştır. Lully ve Dante'nin eserleri, M. Palacios'un belirttiği üzere, böyle bir tesirin izlerini ortaya koymaktadır. 2 Bu eser, Ibnu'l-Arabi'nin tasavvuf felsefesinin tamam ını, yani varlık nazariyesi (Ontology), Kelâm (Logos) görüşü, bilgi nazariyesi, psikoloji, Sûfîlik, Din, Ahlâk, Ahiret nazariyesi ve Estetik'ini inceleyen ve İbnu'l-Arabi'nin düşüncesini etkilediğini sandığını ana kaynakların kaba ana çizgilerinin verildiği bir Ek'den ibaret olan 4 bölüme ayrılmıştır. ibnu'l Arabi'nin felsefesinin kaynakları sorunu tek başına İslam tasavvufunun tarihi için hayati önemi olan bağımsız bir incelemenin konusunu teşkil edebilecek durumdadır. Bu eserin dayandığı malzeme, başta Futitheit ve Fusas olmak üzere, İbnu'l-Arabi'nin 23 eserinden derlenmiştir. Önemli bir çok nakiller, uzunlukları dolayısıyla çıkarılmak mecburiyetinde kalınmış ve onlara sadece atıflar yapılmakta yetinilmiştir. Kitabın konusuna gelince, şunu ekleyebilirim ki, bildiğime göre, şimdiye kadar Ibnu'l-Arabi'nin tasavvuf felsefesinin tamamını şumullü ve terkipçi bir gözle sunan Tasavvuf bilgini pek çıkmamıştır.