Yuragingizning Hisoboti: Muhabbatning Yashirin Xarajatlari

"Sevish juda qimmatga tushishi mumkin, lekin sevmaslik har doim undan ham qimmatga tushadi; sevgidan qo‘rqadiganlar ko‘pincha sevgisizlik hayot quvonchini olib ketadigan bir yo‘qlik ekanini tushunadilar." - Bernard Shaw

Shawning bu so‘zlarini birinchi o‘qiganimda, xayolimga shu keldi: Muhabbat haqiqatan ham iqtisodmi? Sarmoya kiritadigan, xavfga boradigan, ba’zan foyda, ba’zan zarar ko‘radigan bir bozor emasmi?

Bir o‘ylab ko‘ring, sevganingizda nimalar bo‘ladi? Miyangizdagi dopamin darajasi kokain ishlatganlarnikiga o‘xshab oshadi. Helen Fisherning miya skanerlarida ko‘rgan bu holat, muhabbatning haqiqiy biologik "xarajati" borligini ko‘rsatadi. Uxlolmay qolishingiz, diqqatni jamlay olmasligingiz, ba’zan mantiqiy qaror qabul qila olmasligingiz mumkin. "Pushti ko‘zoynak bilan qarash" deb bekorga aytishmaydi.

Lekin Shawning asosiy urg‘usi shu: Bu xarajatlar, sevmaslikdan keladigan yo‘qotishlar oldida hech narsa emas. Garvard universitetining 80 yil davom etgan tadqiqoti shuni ko‘rsatadiki, sifatli munosabatlarga ega odamlar yurak kasalliklariga 50 foiz kamroq chalinadi, immuniteti kuchliroq va uzoq umr ko‘radi. Yolg‘izlikning sog‘liqqa ta’siri kuniga 15 dona sigaret chekish bilan teng ekan.

Iqtisodiy tomondan ham holat o‘xshash. Linda Waite va Maggie Gallagher tadqiqotlariga ko‘ra, turmush qurgan juftliklar yolg‘izlarga nisbatan o‘rtacha 20 foiz ko‘proq daromad oladi. Yolg‘iz yashashning xarajati esa aniq: ijarani yolg‘iz to‘lash, kommunal to‘lovlarni bo‘lisholmaslik, uy ishlarini o‘zingiz bajarish...

Xo‘sh, nega muhabbatdan qochamiz? Amy Cuddy tadqiqotlariga ko‘ra, rad etilish miyamizda haqiqiy jismoniy og‘riqdek his qilinadi. John Gottman ishlarida ham o‘tmishdagi og‘riqlar yangi munosabatlarga qanday soya solishini ko‘ramiz. Erkinligimizdan ayrilishdan ham qo‘rqamiz. "O‘zim bo‘la olmasamchi?" deb o‘ylaymiz.

Lekin bu yerda qiziq bir paradoks bor: Muhabbatni qanchalik mahkam ushlashga harakat qilsangiz, shunchalik qo‘lingizdan chiqib ketadi. Rumiy aytganidek, "Muhabbat seni o‘zgartiradi, sen muhabbatni emas." O‘zgarishga qarshilik qilsak, allaqachon yutqazganmiz demakdir.

Virginia Woolfning bir gapi bor: "Katta muhabbatlar, katta xavflarni talab qiladi." Balki Shaw ham shuni demoqchi bo‘lgan. Hayotning asl narxi yashamaslikda yashirin. Muhabbatning qisqa muddatli xarajatlari bor, albatta – uxlamaslik, diqqatni yo‘qotish, hissiy tebranishlar... Lekin uzoq muddatli foydalari kattaroq: yaxshi sog‘liq, hissiy intellekt rivoji, hayotga ma’no qo‘shish, ijodiy portlash. Paolo Coelhoning barcha kitoblari sevgi hikoyasi bo‘lishi tasodif deb o‘ylaysizmi?

Sevgisizlikning eng katta xarajati balki shunda: Yo‘qotganlarimizni anglab ham yetmaymiz. O‘sha "agar bo‘lganida" deb boshlanadigan gaplar, kechalari o‘ylaydigan parallel olamlar, jur’atimiz yetmagani uchun yashay olmagan hikoyalar...

Yurakni sindirish ham aslida bir tajriba, bir o‘rganish, bir o‘sish imkoniyati. Pablo Neruda aytganidek: "Muhabbat juda qisqa, unutish esa juda uzoq." Lekin bu unutish jarayoni ham bizga nimadir beradi, bizni chuqurroq, ko‘proq hamdard, ko‘proq inson qiladi.

Balki muhabbatning asl qadri shunda: O‘zimizni tanish imkonini beradi. Sevganimizda kim ekanligimizni, sevilganimizda kim bo‘lishimiz mumkinligini kashf qilamiz. Bu kashf yo‘lining narxi qanchalik yuqori bo‘lmasin, to‘lamaslikning xarajati og‘irroq.

Shaw haq ekan. Sevish qimmat, lekin sevmaslik har doim undan ham qimmat. Chunki sevgisizlik nafaqat pulni, balki ruh boyligini ham olib ketadi.